Φαρμακευτική αλλεργία

Οι αλλεργικές αντιδράσεις στα φάρμακα εντάσσονται στο ευρύτερο κύκλο των ανεπιθύμητων ενεργειών στα φάρμακα και είναι ένα σοβαρό ιατρικό πρόβλημα, λαμβάνοντας υπ’ όψιν και τον τεράστιο αριθμό των κυκλοφορούντων φαρμάκων και την ιλιγγιώδη κατανάλωσή τους.

Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι 2%-3% των εισαγωγών στα νοσοκομεία οφείλονται σε ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμάκων. Τα φάρμακα ως μόρια μπορούν να δράσουν και ως αντιγόνα και να προκαλέσουν ανοσολογική - αλλεργική αντίδραση λόγω αναπτύξεως εναντίον τους ειδικών αντισωμάτων ή ειδικών λεμφοκυττάρων. Όμως και άλλοι μηχανισμοί μη ανοσολογικοί μπορούν να προκαλέσουν αντιδράσεις που έχουν όμοια κλινική εικόνα με τις αλλεργικές - ανοσολογικές αντιδράσεις, αλλά ονομάζονται αλλεργιοειδείς ή ψευδοαλλεργικές αντιδράσεις.

Συμπτώματα

Υπάρχει μεγάλη ποικιλία συμπτωμάτων που περιλαμβάνονται στις διάφορες κλινικές μορφές των αλλεργικών αντιδράσεων στα φάρμακα. Αυτές οι κλινικές μορφές ταξινομούνται ως εξής:

1. Συστηματικές αντιδράσεις
   • αναφυλαξία (αλλεργικό shock),
   • αρονοσία,
   • αγγειίτις,
   • φαρμακευτικός πυρετός,
   • αυτοανοσία εκ φαρμάκων
2. Αντιδράσεις μεμονωμένων οργάνων
   • Από το δέρμα
     1. κνίδωση - αγγειοοίδημα,
     2. σύνδρομο Stevens - Johnson,
     3. σύνδρομο Lyell,
     4. πολύμορφο ερύθημα,
     5. ερυθρόδερμα,
     6. δερματίτις εξ επαφής,
     7. φωτοτοξική αντίδραση,
     8. φωτοαλλεργική αντίδραση
   • Από το αίμα
     1. αιμολυτική αναιμία,
     2. ουδετεροπενία,
     3. ηωσινοφιλία,
     4. θρομβοπενία
   • Από τους νεφρούς
     1. σπειραματονεφρίτις,
     2. διομέσος νεφρίτις
   • Από το ήπαρ
     1. ηπατοκυτταρική αντίδραση,
     2. χολοστατική

Αιτιολογία

Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που εμπλέκονται στην ανάπτυξη και εκδήλωση αλλεργίας σε φάρμακα:

1. Χημική σύσταση φαρμάκου:
   • μακρομοριακές πρωτεϊνικές ενώσεις
   • μικρομοριακές χημικές ενώσεις
2. Γενετική προδιάθεση:
   • οικογενής αλλεργική διάθεση
   • σύνδρομο πολυφαρμακευτικής αλλεργίας
   • ατοπία
   • ιδιοσυγκρασία
3. Ηλικία (λιγότερες αντιδράσεις σε παιδική ηλικία)
4. Οδός χορήγησης φαρμάκου (η παρεντερική, υποδόρια, ενδομυϊκή, ενδοφλέβια οδός ευνοεί την ανάπτυξη - εκδήλωση αλλεργίας πολύ συχνότερα και εντονότερα από τη χορήγηση από του στόματος)
5. Τρόπος χορήγησης (μεγάλες δόσεις, επανειλημμένη χορήγηση)
6. Προϋπάρχουσα νόσος

Διάγνωση

Η διάγνωση τίθεται αξιολογώντας τις παρακάτω παραμέτρους:

1. Λήψη λεπτομερούς ιστορικού (προηγούμενη αλλεργία σε φάρμακα, προδιάθεση).
2. Εργαστηριακός έλεγχος (ανοσοσφαιρίνες, IgE, IgG, IgM, IgA, Rast σε ορισμένα φάρμακα).
3. Αλλεργικές δερματικές δοκιμασίες (prick tests) σε ειδικό γιατρό (αλλεργιολόγο), για αντιβιοτικά.
4. Δοκιμασία πρόκλησης σε φάρμακα (ασπιρίνη).

Θεραπεία

Η θεραπευτική προσέγγιση του ασθενούς με φαρμακευτική αλλεργία επιτυγχάνεται συνδυάζοντας τα μέτρα πρόληψης και τη συμπτωματική φαρμακευτική αγωγή. Η φαρμακευτική αγωγή είναι ανάλογη των συμπτωμάτων της κλινικής μορφής με την οποία παρουσιάζεται η φαρμακευτική αλλεργία. Χρησιμοποιούνται:

• αντιισταμινικά
• κορτιζονούχα σκευάσματα
• αδρεναλίνη σε καταστάσεις αλλεργικού shock

Πρόληψη

Τα μέτρα πρόληψης περιλαμβάνουν:

1. Σωστή ενημέρωση του ασθενούς για το φάρμακο (χημική ουσία) στο οποίο είναι «ευαίσθητος» όπως έχει διαπιστωθεί από τον διαγνωστικό έλεγχο.
2. Αποφυγή πλέον του φαρμάκου αυτού καθώς και των παραγωγών του, όπως επίσης και άλλων συναφών φαρμάκων που μπορούν να αλληλεπιδράσουν.