Με τον όρο σχολική φοβία αναφερόμαστε στην επίμονη και διαρκή διστακτικότητα ή άρνηση του παιδιού να πάει στο σχολείο εξαιτίας άγχους που σχετίζεται με το σχολικό περιβάλλον ή με τον αποχωρισμό από τη μητέρα του.
Ο όρος σχολική άρνηση τείνει τα τελευταία χρόνια να αντικαταστήσει τον όρο «σχολική φοβία» και παραπέμπει σε σοβαρότερες συναισθηματικές διαταραχές του παιδιού που βρίσκονται πίσω από το παρουσιαζόμενο πρόβλημα. Συνήθως πρόκειται για μια κατάσταση που έχει σχέση με ενδοψυχικούς παράγοντες του παιδιού, με τις ενδοοικογενειακές σχέσεις καθώς και με στοιχεία από τη σχολική πραγματικότητα.
Το 2-5% των μαθητών παρουσιάζει ήπια ή σοβαρότερη μορφή σχολικής φοβίας και φαίνεται να είναι μία από τις συχνότερα αναφερόμενες φοβίες της παιδικής ηλικίας. Εμφανίζεται με μεγαλύτερη συχνότητα στα πρωτότοκα, στα τελευταία στη σειρά παιδιά και στα μοναχοπαίδια. Οι ηλικίες 5 - 6, 11, 14 - 16 είναι οι συνηθέστερες ηλικίες έναρξης της σχολικής φοβίας. Όσο μεγαλύτερη είναι η ηλικία έναρξης τόσο η μορφή της σχολικής φοβίας και η υποκείμενη ψυχοπαθολογία είναι βαρύτερες.
Ο έντονος αυτός φόβος του παιδιού να πάει σχολείο εκδηλώνεται συνήθως την πρώτη φορά που καλείται το παιδί να πάει σχολείο. Συνδέεται με το άγχος αποχωρισμού και εκφράζει τη δυσκολία του παιδιού να αφήσει τη μητέρα του και να βρεθεί σε ένα περιβάλλον με άγνωστα πρόσωπα. Ως ένα βαθμό είναι φυσιολογικό κάθε παιδί να παρουσιάζει άγχος και φόβο, ενώ η διάγνωση σχολικής φοβίας θα τεθεί μόνο όταν ο φόβος του αποχωρισμού έχει ασυνήθιστη βαρύτητα, ένταση και επιμένει τόσο ώστε να δημιουργεί προβλήματα στη λειτουργικότητα και την ανάπτυξη του παιδιού.
Είναι φορές που το παιδί φοβάται όχι τόσο τον αποχωρισμό όσο τη διαδρομή για το σχολείο ή το κλείσιμο στο σχολείο. Η σχολική φοβία σε ορισμένα παιδιά παρουσιάζεται ως συνδυασμός άγχους αποχωρισμού, αγοραφοβίας και κλειστοφοβίας.
Το «κλάμα του αποχωρισμού» κατά την πρώτη μέρα στο νηπιαγωγείο ή το δημοτικό είναι συνήθως η πρώτη εκδήλωση της σχολικής φοβίας. Μετέπειτα σωματικά συμπτώματα όπως έμετοι, ταχυκαρδία, πόνοι στη κοιλία ή το κεφάλι προβάλλονται από τα παιδιά ως αιτίες για να μην πάνε στο σχολείο. Τα συμπτώματα επιδεινώνονται όταν πλησιάζει η ώρα του σχολείου, ενώ υποχωρούν τα σαββατοκύριακα ή αμέσως μετά από την συγκατάθεση των γονιών να μείνει το παιδί στο σπίτι. Αν το παιδί πάει σχολείο φαίνεται αξιολύπητο και ζητά με την παραμικρή αφορμή να γυρίσει σπίτι.
Η έναρξη της σχολικής φοβίας είναι οξεία στα μικρά παιδιά ενώ στους εφήβους εμφανίζεται προοδευτικά. Ένταση συνεχώς αυξανόμενη και ευερεθιστικότητα προηγούνται της πλήρους εμφάνισης του προβλήματος. Η σχολική φοβία - άρνηση κατά τη διάρκεια της εφηβείας μπορεί να είναι αποτέλεσμα κατάθλιψης του εφήβου (είναι γνωστό ότι η κατάθλιψη στην εφηβεία παρουσιάζεται με αυξημένη συχνότητα) ενώ άλλες φορές μπορεί να σημαίνει την έναρξη ακόμα βαρύτερης ψυχοπαθολογίας (ψύχωσης).
Ο στόχος κάθε θεραπευτικής προσπάθειας είναι να επιστρέψει το παιδί στο σχολείο το γρηγορότερο δυνατό. Το είδος της θεραπείας που θα προταθεί στο παιδί και στους γονείς του θα έχει σχέση με τη βαρύτητα της κατάστασης, την προσωπικότητα του παιδιού, την υποκείμενη ψυχοπαθολογία καθώς και τη συμμετοχή της οικογένειας στο παρουσιαζόμενο πρόβλημα. Στα μικρά παιδιά η αντιμετώπιση γίνεται συνήθως μέσω των γονέων τους. Αυτοί, αφού θα έχουν συμβουλευτικές συναντήσεις με κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας, θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν την κατάσταση, να ελέγξουν το δικό τους άγχος σχετικά με την απομάκρυνση του παιδιού τους για πρώτη φορά από το σπίτι καθώς και το άγχος του παιδιού, ώστε αυτό να πάει φυσιολογικά στο σχολείο.
Όταν η ψυχική σύγκρουση του παιδιού είναι έντονη τότε προτείνεται η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία του παιδιού με στόχο την επίλυση της ενδοψυχικής σύγκρουσης. Ακόμα χρησιμοποιείται η θεραπεία συμπεριφοράς κατά την οποία το παιδί έρχεται σε επαφή με το φοβικό αντικείμενο μέσα από την φαντασία, μέσα από εικόνες ή ακόμα και πραγματικά καθώς ο ίδιος ο θεραπευτής μπορεί να το συνοδεύσει μέχρι το σχολείο.
Η φαρμακοθεραπεία (αγχολυτικά ή αντικαταθλιπτικά) χορηγείται κυρίως σε εφήβους με σχολική άρνηση που έχουν έντονο άγχος ή κατάθλιψη.
Θεωρείται δεδομένη σε όλες τις περιπτώσεις σχολικής φοβίας - άρνησης η καλή συνεργασία των ειδικών ψυχικής υγείας με τους δασκάλους ή τους καθηγητές του παιδιού για την καλύτερη κατανόηση του προβλήματος και την έγκαιρη και ολόπλευρη αντιμετώπισή του.
