Η παχυσαρκία αποτελεί μια πολύπλοκη παθολογική διαταραχή που στις περισσότερες περιπτώσεις οφείλεται σε υπερβολική πρόσληψη ενέργειας και ανεπαρκή κατανάλωση σε σωματική άσκηση.
Χαρακτηρίζεται από αύξηση του σωματικού βάρους εξαιτίας της συσσώρευσης υπερβολικής ποσότητας λίπους κυρίως στο υποδόριο (ιστός που βρίσκεται κάτω από το δέρμα) αλλά και σε διάφορα όργανα του σώματος.
Η παχυσαρκία αποτελεί γενικά μια διαταραχή της ενεργειακής ισορροπίας. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα και η πιο συνηθισμένη διαταραχή της θρέψης στις ανεπτυγμένες χώρες. Στις Η.Π.Α. το 40% - 50% του ενήλικου πληθυσμού είναι παχύσαρκοι (είναι η χώρα με τους περισσότερους παχύσαρκους).
Συμπτώματα
Η παχυσαρκία θεωρείται η αίτια ποικίλων καταστάσεων. Συχνά συνοδεύεται από υπέρταση, σακχαρώδη διαβήτη, ουρική αρθρίτιδα, αρτηριοσκλήρυνση, ψυχολογικές και αισθητικές διαταραχές, καρδιαγγειακές παθήσεις. Επίσης το επιπλέον βάρος αυξάνει τον κίνδυνο για ανάπτυξη καρκίνου, όπως στο παχύ έντερο, στη χοληδόχο κύστη, στο μαστό κ.ά.. Τα παχύσαρκα άτομα αναπτύσσουν αρνητική στάση. Απομονώνονται και γενικά είναι απαθή, αδρανή, με έλλειψη πρωτοβουλίας, ενώ διακατέχονται και από άγχος (άσχημη αντίληψη για το σώμα τους) και αίσθημα μειονεκτικότητας. Οι παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος είναι συχνότερες στα παχύσαρκα άτομα.
Αιτιολογία
Η παχυσαρκία σχετίζεται με γενετικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες που επηρεάζουν τον οργανισμό ενδοκρινικά, μεταβολικά και ρυθμιστικά. Είναι αποτέλεσμα θετικού θερμιδικού ισοζυγίου (δηλαδή οι θερμίδες που λαμβάνονται με τις τροφές είναι κατά πολύ περισσότερες από τις θερμίδες που καίμε με τη σωματική άσκηση).
Συνοπτικά τα αίτια της παχυσαρκίας είναι:
1) Αίτια από το Κ.Ν.Σ. (κεντρικό νευρικό σύστημα) και κυρίως από τον υποθάλαμο, όπως όγκοι, φλεγμονές, τραύματα της περιοχής.
2) Αίτια γενετικά: μορφές συνδεδεμένες με κληρονομικές ασθένειες ή απλή παχυσαρκία (εδώ είναι ίσως πιο σκόπιμο να τονίσουμε ότι η συχνότητα της παχυσαρκίας είναι μεγαλύτερη στις οικογένειες πού έχουν ένα ή και τους δύο γονείς παχύσαρκους).
3) Αίτια ενδοκρινικά: ο υποθυρεοειδισμός, ο σακχαρώδης διαβήτης, το σύνδρομο Cushing και η κύηση προκαλούν παχυσαρκία.
4) Διαιτητικά αίτια: υπερβολικά γεύματα με κορεσμένα λιπαρά οξέα, όπως ζωικό λίπος (κρέας δηλαδή).
Υπάρχουν και ορισμένα φάρμακα, όπως οιστρογόνα και τέλος η μειωμένη φυσική δραστηριότητα (καθιστική ζωή) που προδιαθέτουν σε παχυσαρκία.
Μετάδοση
Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν γενετικούς παράγοντες που παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη παχυσαρκίας.
Διάγνωση
Ο καθορισμός της παχυσαρκίας γίνεται με πολλούς τρόπους:
1) Με βάση το δείκτη μάζας σώματος που είναι η σχέση του βάρους προς το ανάστημά του ατόμου. Αν το αποτέλεσμα της σχέσης αυτής είναι μέσα στο όρια που έχει θεσπίσει η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (Π.Ο.Υ) τότε το άτομο θεωρείται μέσα στα φυσιολογικά όρια. Αν υπερβαίνει τα όρια των πινάκων, τότε το άτομο θεωρείται παχύσαρκο.
2) Ένας άλλος τρόπος διάγνωσης είναι η μέτρηση του πάχους των δερματικών πτυχών σε διάφορες θέσεις του σώματος που σχετίζεται με την ποσότητα υποδόριου λίπους. Είναι γνωστό ότι πάνω από το 50% του λιπώδους ιστού βρίσκεται στο υποδόριο. Έτσι διαπιστώνεται ο βαθμός παχυσαρκίας ή υποθρεψίας.
3) Άλλες μέθοδοι μέτρησης του λίπους του σώματος είναι με μέτρηση της πυκνότητας του σώματος με ζύγιση μέσα σε νερό, οι οποίες όμως είναι πιο πολύπλοκες.
Τελευταίες μελέτες δείχνουν ότι υπάρχουν δύο τύποι παχυσαρκίας: η κεντρική, όπου το λίπος συσσωρεύεται στη μέση, και η περιφερική όπου το λίπος συσσωρεύεται γύρω από τους γοφούς και τους μηρούς. Η κεντρική παχυσαρκία είναι πιο επικίνδυνη γιατί σχετίζεται με σακχαρώδη διαβήτη και ισχαιμική καρδιοπάθεια.
Θεραπεία
Η αντιμετώπιση του προβλήματος της παχυσαρκίας γίνεται με συνδυασμό τριών μεθόδων: με δίαιτα, με σωματική άσκηση και με ψυχολογική παρέμβαση, τροποποίηση συμπεριφοράς και τρόπου ζωής.
Όσον αφορά τη δίαιτα πρέπει να παρέχονται στον άνθρωπο όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται καθημερινά και μόνο οι θερμίδες να είναι χαμηλότερες από τις ημερήσιες ανάγκες. Απώλεια βάρους πρέπει να επιτυγχάνεται χωρίς διαταραχή της θρέψης και να αποτελεί μακροχρόνιο στόχο. Έτσι η απώλεια βάρους θα πρέπει να γίνεται με ρυθμό περίπου 0.5 - 1 kg την εβδομάδα.
Η φυσική άσκηση συμπληρώνει την επίδραση της υποθερμιδικής δίαιτας. Για να είναι αποτελεσματική η άσκηση πρέπει να καταναλώνονται πάνω από 200 μέχρι 300 θερμίδες την ημέρα.
Όσον αφορά τη ψυχολογική παρέμβαση γίνεται προσπάθεια αλλαγής του τρόπου ζωής (π.χ. αποφυγή καθιστικής ζωής), ανάληψη ενδιαφερόντων και συμμετοχή σε ομαδικά προγράμματα κατά της παχυσαρκίας.
Φυσικά η οικογένεια πρέπει να σταθεί δίπλα στον παχύσαρκο. Γίνεται μακροσκελής αναφορά στη θεραπεία της παχυσαρκίας γιατί αποτελεί το πιο σημαντικό και συχνό πρόβλημα στο σύγχρονο κόσμο.
Υπάρχουν και φάρμακα, τα γνωστά ανορεξιογόνα, αλλά επειδή έχουν αμφίβολο αποτέλεσμα και πολλές παρενέργειες, πρέπει να αποφεύγονται.
Επίσης τελευταία έχουν αναπτυχθεί διάφορες χειρουργικές θεραπείες, όπως ελάττωση της απορροφητικής επιφάνειας του εντέρου όπου απορροφούνται τα λίπη, νηστιδο - ειλεϊκή αναστόμωση. Εμφανίζουν όμως σημαντικές επιπλοκές όπως νεφρολιθίαση, χολολιθίαση, κίρρωση ήπατος και βαριά αρθροπάθεια.
Επίσης άλλη χειρουργική τεχνική είναι η διαμερισματοποιήση του στομάχου. Έτσι πετυχαίνεται πιο γρήγορα το αίσθημα του κορεσμού με αποτέλεσμα να λαμβάνονται οι μισές τροφές από ό,τι κανονικά θα έτρωγε ο παχύσαρκος.
Πρόληψη - Συμβουλές
Πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη σωστή επιλογή τροφίμων, την αύξηση της σωματικής άσκησης και στη στενή παρακολούθηση της ανάπτυξης των εφήβων και των παιδιών. Είναι προτιμότερα τα μικρά και πιο συχνά γεύματα παρά λίγα και μεγάλα. Να αποφεύγεται το δείπνο πριν την κατάκλιση. Επίσης πρέπει να πειστούν οι νέες μητέρες να θηλάζουν τα βρέφη τους και να μην καταφεύγουν σε τεχνική διατροφή που έχει βρεθεί να αυξάνει την επίπτωση παχυσαρκίας στα παιδιά.
Επιπλοκές
Οι κυριότερες επιπλοκές της παχυσαρκίας είναι: Αρτηριοσκλήρωση, καρδιαγγειακές παθήσεις, υπέρταση, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, κιρσοί κάτω άκρων, αποφρακτική άπνοια στον ύπνο, χολολιθίαση, σακχαρώδης διαβήτης, ουρική αρθρίτιδα, υπερλιπιδαιμίες, οστεοαρθρίτιδες, νεοπλάσματα, ειδικά ενδομήτριου και μαστού. Επίσης προβλήματα στην κύηση και στον τοκετό. Μειωμένη γονιμότητα, αίσθημα μειονεκτικότητας, κοινωνική απομόνωση, αυξημένος κίνδυνος σε χειρουργικές επεμβάσεις και στην αναισθησία, αυξημένη θνησιμότητα.
