Στην ενότητα αυτή κάνοντας λόγο για επεισόδια απώλειας συνείδησης εννοούμε το σύνολο των καταστάσεων που χαρακτηρίζονται από απώλεια συνείδησης μη επιληπτικής αιτιολογίας. Σημαντικότερη κατηγορία των καταστάσεων αυτών αποτελούν τα συγκοπτικά επεισόδια, είτε είναι καρδιακής, είτε είναι αγγειακής αιτιολογίας.
Μεταβολικές διαταραχές και κυρίως η υπογλυκαιμία είναι σε θέση να προκαλέσουν απώλεια της επαφής με το περιβάλλον. Το ίδιο ισχύει και σε περιπτώσεις σοβαρής αναιμίας ή υποξίας. Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί και ναρκοληψία, ενώ δε θα πρέπει να ξεχνάμε και το ενδεχόμενο απώλειας της συνείδησης μετά από υπεραερισμό ή και στα πλαίσια ψυχογενούς κρίσης.
Συμπτώματα
Κοινό χαρακτηριστικό του συνόλου των επεισοδίων αυτών είναι η ποικίλης διάρκειας απώλεια της συνείδησης, δηλαδή της επαφής με το περιβάλλον. Για το χρονικό αυτό διάστημα υπάρχει αμνησία, δηλαδή ο ασθενής παρουσιάζει ένα μνημονικό κενό αδυνατώντας να θυμηθεί τι συνέβη κατά το διάστημα αυτό. Στοιχεία που διαφοροποιούν τα διαφορετικής αιτιολογίας επεισόδια απώλειας συνείδησης μεταξύ τους είναι τα πρόδρομα και συνοδά συμπτώματα, καθώς και οι ποικίλοι εκλυτικοί παράγοντες.
Αιτιολογία
Τα συγκοπτικά επεισόδια οφείλονται σε καρδιολογικής ή αγγειακής αιτιολογίας μειωμένη παροχή αίματος στον εγκέφαλο. Οι καρδιακές αρρυθμίες, η περικαρδίτιδα, η μυοκαρδιοπάθεια και η στένωση της αορτής αποτελούν μερικές από τις σημαντικότερες καρδιολογικές παθήσεις που μπορούν να προκαλέσουν απώλεια συνείδησης. Η ορθοστατική υπόταση αποτελεί την πλέον συχνή αγγειολογικού τύπου αιτία λιποθυμίας. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα των συγκοπτικών επεισοδίων που εν μέρει επιτρέπουν τη διαφοροδιάγνωση τους από τις επιληπτικές κρίσεις είναι η εμφάνιση τυπικών πρόδρομων συμπτωμάτων, όπως η ζάλη και το θάμβος όρασης, καθώς και η εφίδρωση και η έντονη ωχρότητα του δέρματος. Σπανίως παρατηρείται απώλεια ούρων ή κοπράνων, ενώ οι ασθενείς επανακτούν σύντομα πλήρως τη συνείδηση τους χωρίς να παρουσιάζουν συγχυτικά φαινόμενα.
Παρόμοια εικόνα παρουσιάζουν και τα υπογλυκαιμικά επεισόδια τα οποία στην πλειονότητά τους παρατηρούνται σε ασθενείς με ιστορικό σακχαρώδους διαβήτη.
Μετά από σωματική άσκηση μπορεί να προκύψει επεισόδιο απώλειας της συνείδησης σε ασθενείς με σοβαρή αναιμία.
Αγχώδη άτομα παρουσιάζουν συχνά ταχύπνοια και λαχάνιασμα που οδηγεί σε υπεραερισμό και αναπνευστική αλκάλωση που σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει και σε απώλεια της συνείδησης.
Διαγνωστικό πρόβλημα μπορεί να προκύψει στις περιπτώσεις ψυχογενών κρίσεων απώλειας της συνείδησης, οι οποίες είναι συνήθως εξαιρετικά θεαματικές και μιμούνται έντονα τις επιληπτικές κρίσεις.
Τέλος η ναρκοληψία χαρακτηρίζεται από ασαφούς αιτιολογίας αιφνίδια επεισόδια ύπνου κατά τη διάρκεια της ημέρας στα πλαίσια δραστηριοτήτων που ουσιαστικά απαγορεύουν την εμφάνιση του ύπνου (οδήγηση, εργασία), καθώς και από αιφνίδια απώλεια του μυϊκού τόνου κατόπιν έντονης συναισθηματικής φόρτισης.
Διάγνωση
Η διάγνωση στηρίζεται στα κλινικά δεδομένα, το ιστορικό, τα τυπικά πρόδρομα και συνοδά συμπτώματα, τους χαρακτηριστικούς εκλυτικούς μηχανισμούς που οδηγούν στην απώλεια της συνείδησης και την κατά κανόνα φυσιολογική κλινική νευρολογική εξέταση. Χαρακτηριστική είναι η απουσία μετακριτικής συγχυτικής κατάστασης, η οποία συνοδεύει τις γενικευμένες επιληπτικές κρίσεις. Στα πλαίσια του πλήρους παρακλινικού διαγνωστικού ελέγχου κρίνεται σκόπιμη η διενέργεια ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος (ΗΕΓ), καρδιογραφήματος (ΗΚΓ), ίσως και εικοσιτετράωρης ΗΚΓ - καταγραφής (Holter - ΗΚΓ). Η μέτρηση της αρτηριακής πίεσης σε ποικίλες καταστάσεις, η δοκιμασία Schellong και το Tilt - test αποτελούν σημαντικές εξετάσεις στα πλαίσια της διερεύνησης των συγκοπτικών επεισοδίων. Χρήσιμος είναι τέλος και ο σχετικός εργαστηριακός έλεγχος και πιο συγκεκριμένα τα επίπεδα σακχάρου, ο αιματοκρίτης, η αιμοσφαιρίνη και ενδεχομένως τα αέρια αίματος.
Αντιμετώπιση
Η θεραπεία εξαρτάται αποκλειστικά από την τελική διάγνωση, δηλαδή ουσιαστικά από το αίτιο που προκαλεί τα επεισόδια απώλειας της συνείδησης και σε πολλές περιπτώσεις θα πρέπει να γίνεται κατόπιν συνεννόησης με ειδικό παθολόγο ή καρδιολόγο.
Συστάσεις
Πέραν του απαραίτητου διαγνωστικού ελέγχου και της αντιμετώπισης των εκάστοτε αιτίων πολύτιμη είναι η σχετική πρόληψη. Θα πρέπει σε κάθε τέτοια περίπτωση να αποφεύγονται ρητά καταστάσεις που μπορεί να εκθέσουν σε κίνδυνο τη σωματική ακεραιότητα του ασθενούς αλλά και τρίτων προσώπων. Έτσι λοιπόν οι ασθενείς που παρουσιάζουν επαναλαμβανόμενα απώλειας συνείδησης δεν θα πρέπει να οδηγούν αυτοκίνητο, να δουλεύουν σε σκαλωσιές, να χειρίζονται επικίνδυνα μηχανήματα ή ακόμη και να κολυμπούν μόνοι τους σε βαθιά νερά.
