Πρόκειται για λοιμώδη φλεγμονή του εγκεφαλικού παρεγχύματος, η οποία ουσιαστικά συνοδεύεται από φλεγμονή και της επικείμενης μήνιγγας, οπότε ουσιαστικά θα πρέπει να γίνεται λόγος για μηνιγγοεγκεφαλίτιδα.
Όπως και οι μηνιγγίτιδες, έτσι και οι εγκεφαλίτιδες ανάλογα με το αίτιο τους διακρίνονται σε δύο κύριες κατηγορίες: τη βακτηριδιακή εγκεφαλίτιδα και την ιογενή εγκεφαλίτιδα. Ανάλογα με τη χρονική εξέλιξη και την πορεία της νόσου διακρίνουμε τις οξείες, υποξείες και χρόνιες εγκεφαλίτιδες. Να αναφέρουμε και το ενδεχόμενο προσβολής της μήνιγγας και του εγκεφάλου από μύκητες και παράσιτα, ιδίως σε ανοσοκατασταλμένα άτομα (ασθενείς με νεοπλασίες ή AIDS).
Συμπτώματα
Πέρα από τα τυπικά συμπτώματα που υποδηλώνουν μηνιγγίτιδα, δηλαδή φλεγμονή της μήνιγγας (κεφαλαλγία, πυρετός, αυχενική δυσκαμψία), όταν η φλεγμονή προσβάλει και το εγκεφαλικό παρέγχυμα προστίθενται κι άλλα συμπτώματα ενδεικτικά δυσλειτουργίας του εγκεφαλικού φλοιού. Τα φαινόμενα αυτά μπορεί να είναι ερεθιστικού τύπου και να εκδηλωθούν με τη μορφή επιληπτικών κρίσεων. Μπορεί όμως και να είναι εκπτωτικού τύπου, δηλαδή να χαρακτηρίζονται από νευρολογικό έλλειμμα, όπως ημιπάρεση, ημιυπαισθησία κ.λπ.
Βασικό όμως χαρακτηριστικό της προσβολής του εγκεφαλικού παρεγχύματος είναι ο σχηματισμός ποικίλης έκτασης και βαρύτητας οιδήματος με συνέπεια την αύξηση της ενδοκράνιας πίεσης. Τυπικό κλινικό σύμπτωμα των μεταβολών αυτών είναι διαταραχή του επιπέδου συνείδησης. Οι ασθενείς είναι αρχικά ληθαργικοί. Μπορεί στα αρχικά στάδια να παρατηρηθούν και διαταραχές συμπεριφοράς με έντονη διέγερση και επιθετικότητα. Εάν η διάγνωση δεν τεθεί έγκαιρα και δεν αρχίσει και η κατάλληλη θεραπευτική αγωγή τότε η κατάσταση επιβαρύνεται και οι ασθενείς πέφτουν με ποικίλη ταχύτητα σε κώμα.
Συνολικά η εικόνα της οξείας εγκεφαλίτιδας και μηνιγγοεγκεφαλίτιδας είναι βαρύτερη από εκείνη της απλής μηνιγγίτιδας. Οι βακτηριδιακές λοιμώξεις είναι σαφώς βαρύτερες και ζωτικά πιο επικίνδυνες από τις αντίστοιχες ιογενείς.
Αιτιολογία
Η βακτηριδιακή εγκεφαλίτιδα, όπως προκύπτει και από την ονομασία της οφείλεται σε φλεγμονή του εγκεφάλου κατόπιν προσβολής της από βακτηρίδια. Τα πιο διαδεδομένα από αυτά είναι ο πνευμονιόκοκκος, ο μηνιγγιτιδόκοκκος, διάφορα εντεροβακτηρίδια, ο χρυσίζων σταφυλόκοκκος και η λιστέρια που προσβάλλουν μαζί με τον εγκεφαλικό ιστό και την υπερκείμενη μήνιγγα.
Σε ό,τι αφορά τους ιούς, οι εντεροϊοί, ο μεγαλοκυτταροϊός, οι αρμποϊοί, ο ιός της παρωτίτιδας, του απλού έρπητα, της λεμφοκυτταρικής λεμφομηνιγγίτιδας καθώς και ο ιός Epstein - Barr και ο HIV είναι οι πιο συχνοί.
Εικόνα χρόνιας μηνιγγοεγκεφαλίτιδας μπορεί να παρατηρηθεί και στα πλαίσια σύφιλης και φυματίωσης.
Διάγνωση
Η υποψία της εγκεφαλίτιδας, όπως και της μηνιγγίτιδας στηρίζεται στα προαναφερθέντα κλινικά ευρήματα τα οποία μπορεί να υπάρχουν σε διαφόρους συνδυασμούς και με ποικίλη ένταση. Ευρήματα μεγαλύτερης κλινικής βαρύτητας είναι οι διαταραχές του επιπέδου συνείδησης, η αυχενική δυσκαμψία, ο πυρετός και η σοβαρή κεφαλαλγία. Η επιδείνωση του επιπέδου συνείδησης σημαίνει αύξηση της ενδοκράνιας πίεσης και προσβολή του εγκεφαλικού ιστού. Χαρακτηριστική είναι και η αύξηση των λευκών αιμοσφαιρίων στη γενική αίματος σε περίπτωση βακτηριδιακής μηνιγγοεγκεφαλίτιδας.
Όπως και στην περίπτωση μηνιγγίτιδας, η οριστική διάγνωση μπορεί να τεθεί μετά από οσφυονωτιαία παρακέντηση (ΟΝΠ). Το εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ΕΝΥ) παρουσιάζει αυξημένο αριθμό λευκών αιμοσφαιρίων και αυξημένο λεύκωμα. Στις περιπτώσεις βακτηριδιακής ή πυώδους μηνιγγοεγκεφαλίτιδας, η αύξηση του αριθμού των κυττάρων και της συγκέντρωσης του λευκώματος μπορεί να είναι τέτοια που το ΕΝΥ να αλλάζει χρώμα, να γίνεται θολό, λιγότερο ρευστό ή κι γαλακτώδες, ενώ φυσιολογικά είναι διαυγές δίνοντας ουσιαστικά την εικόνα νερού. Παθολογικά είναι και τα ευρήματα της μαγνητικής τομογραφίας εγκεφάλου. Παρατηρείται παθολογική πρόσληψη σκιαγραφικού στη μήνιγγα και τον παρακείμενο εγκεφαλικό ιστό καθώς και ποικίλης έκτασης σχηματισμός οιδήματος.
Αντιμετώπιση
Στις περιπτώσεις βακτηριδιακής εγκεφαλίτιδας είναι ζωτικής σημασίας η λήψη καλλιεργειών αίματος και ΕΝΥ και η άμεση έναρξη τριπλής αντιβιοτικής αγωγής, φυσικά πριν βγουν τα αποτελέσματα της καλλιέργειας. Ανάλογα με τα αποτελέσματα αυτά μπορεί στην πορεία να τροποποιηθεί η αντιβιοτική αγωγή. Σε περίπτωση αύξησης της ενδοκράνιας πίεσης μπορεί να χρειαστεί και αποιδηματική αγωγή. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που οι ασθενείς θα πρέπει να νοσηλευτούν σε μονάδα εντατικής θεραπείας.
Απλούστερα είναι τα πράγματα στην περίπτωση ιογενούς εγκεφαλίτιδας, η οποία ουσιαστικά υποχωρεί αυτομάτως εντός ολίγων ημερών. Στις περιπτώσεις αυτές χορηγούνται αντιπυρετικά και επαρκείς ποσότητες υγρών. Εξαίρεση αποτελεί η ερπητική μηνιγγοεγκεφαλίτιδα, η οποία θα πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα με ιοστατικά (ακυκλοβίρη).
Σε μη σαφείς περιπτώσεις όπου για διαφόρους λόγους δεν μπορεί να γίνει ΟΝΠ, καλό θα είναι να ξεκινήσει τυφλά σύνθετο αντιβιοτικό θεραπευτικό σχήμα και ο ασθενής να μεταφερθεί ταχύτατα στο πλησιέστερο νοσοκομείο, όπου θα γίνει ο απαραίτητος εργαστηριακός διαγνωστικός έλεγχος.
Σε περίπτωση πιθανής αυξημένης ενδοκράνιας πίεσης θα πρέπει πριν τη διενέργεια της ΟΝΠ να αποκλειστεί το ενδεχόμενο εγκεφαλικού οιδήματος και ενδοκράνιας υπέρτασης είτε κατόπιν βυθοσκόπησης, είτε καλύτερα με τη βοήθεια αξονικής τομογραφίας εγκεφάλου (CT), προκειμένου να αποκλειστεί και το ενδεχόμενο εγκεφαλικού εγκολεασμού μετά την ΟΝΠ. Βαριές οξείες εγκεφαλίτιδες καλό είναι να νοσηλεύονται σε μονάδα αυξημένης φροντίδας.
Η ταχύτερη δυνατή έναρξη θεραπείας είναι καθοριστική για την έκβαση των ασθενών με βακτηριδιακές λοιμώξεις που προσβάλλουν τις μήνιγγες και τον εγκέφαλο. Καθυστέρηση στη διάγνωση και τη χορήγηση αντιβιοτικών μπορεί να αποβεί μοιραία για τη ζωή του ασθενούς ή να αφήσει βαρύτατο κλινικό νευρολογικό έλλειμμα.
Φυσικά στην πορεία μπορεί να χρειαστεί να τροποποιηθεί η αρχική αγωγή ανάλογα με τα αποτελέσματα της καλλιέργειας του ΕΝΥ. Ειδική θεραπεία χρειάζεται στην περίπτωση φυματιώδους μηνιγγοεγκεφαλίτιδας ή νευροσύφιλης.
Συστάσεις
Όπως και στην περίπτωση πιθανής μηνιγγίτιδας, έτσι και σε περίπτωση υπόνοιας φλεγμονής του εγκεφαλικού παρεγχύματος (διαταραχές επιπέδου συνείδησης και εστιακή νευρολογική σημειολογία) κρίνεται αναγκαία η άμεση διακομιδή του ασθενούς σε νοσοκομείο προκειμένου να γίνει το ταχύτερο ο απαραίτητος διαγνωστικός έλεγχος και να ξεκινήσει η κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή.
