Η νόσος του Alzheimer πρόκειται για εκφυλιστικό νόσημα του κεντρικού νευρικού συστήματος που χαρακτηρίζεται κλινικά από μια σχετικά πρώιμα εμφανιζόμενη άνοια και παθολογοανατομικά από την εκφύλιση του εγκεφαλικού ιστού με σχηματισμό τυπικών αμυλοειδικών πλακών. Τα ακριβή αίτια της νόσου δεν έχουν αποσαφηνιστεί πλήρως.
Γενετικοί παράγοντες σίγουρα παίζουν κάποιο ρόλο. Πιθανόν και διάφοροι εξωγενείς παράγοντες να επηρεάζουν την εμφάνιση της νόσου. Η νόσος του Alzheimer αποτελεί την πιο συχνή μορφή άνοιας και δικαιολογημένα βρίσκεται στο επίκεντρο του κοινωνικού και επιστημονικού ενδιαφέροντος, μια και με τη γήρανση του πληθυσμού ο απόλυτος αριθμός των πασχόντων αυξάνει συνεχώς καθιστώντας αναγκαία την κατά το δυνατόν βέλτιστη αντιμετώπιση και υποστήριξη των ασθενών.
Συμπτώματα
Οι διαταραχές της πρόσφατης κυρίως μνήμης αποτελούν κατά κανόνα το πρώτο σύμπτωμα που παρατηρείται κατά κανόνα σε ηλικία μικρότερη των 65 ετών. Αδυναμία προσοχής και συγκέντρωσης κάνουν την εμφάνιση τους στη συνέχεια. Οι ασθενείς είναι αποπροσανατολισμένοι και αργότερα παρουσιάζουν σοβαρές διαταραχές του λόγου.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στα πρώτα στάδια της νόσου ο ασθενής εκ πρώτης όψεως δεν δίνει την εικόνα πάσχοντος. Ενώ η εξωτερική του εικόνα είναι αυτή ενός συμπαθούς ηλικιωμένου, αρκεί συντομότατη συζήτηση μαζί του για να αντιληφθεί κανείς ότι αντιμετωπίζει βαρύτατο νοητικό πρόβλημα λόγω σοβαρών διαταραχών των ανωτέρων πνευματικών λειτουργιών.
Στην πορεία εκδηλώνει και ψυχιατρικά συμπτώματα. Αυτά δεν περιορίζονται σε μια απλή καταθλιπτική συνδρομή. Οπτικές και ακουστικές ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις, συγχυτικές καταστάσεις, διεγερτικά επεισόδια κάνουν ολοένα πιο συχνά την εμφάνιση τους, καθιστώντας την συνύπαρξη με τον ασθενή, τον έλεγχο και την ασφάλειά του από δύσκολη μέχρι αδύνατη.
Ο ασθενής από ένα σημείο και πέρα δεν μπορεί να εκτελέσει με επιτυχία απλές εργασίες, να κάνει τα καθημερινά του ψώνια, να μαγειρέψει κ.λπ.. Χάνει τον έλεγχο των σωματικών λειτουργιών παρουσιάζοντας ακράτεια ούρων και κοπράνων.
Έχοντας χάσει πλέον την αυτονομία του στα τελικά στάδια της νόσου κι όντας βουβός και κατακεκλιμένος, είναι πλήρως εξαρτημένος έχοντας διαρκή ανάγκη επιτήρησης, περιποίησης και φροντίδας από τρίτους.
Αιτιολογία
Η νόσος ξεκινά πολύ νωρίτερα από την εκδήλωση των πρώτων συμπτωμάτων με το σχηματισμό πλακών πρωτεΐνης. Πρόκειται για τις λεγόμενες πλάκες αμυλοειδούς. Με απλά λόγια θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι πλάκες αυτές παρεμποδίζουν την καλή επικοινωνία και λειτουργία των εγκεφαλικών κυττάρων. Με την πάροδο του χρόνου, πέραν του σχηματισμού των πλακών παρατηρείται νέκρωση εγκεφαλικών κυττάρων σε περιοχές του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για τη μνήμη, το λόγο και τη σκέψη.
Το ακριβές αίτιο που οδηγεί σε αυτές τις διαδικασίες δεν έχει αποσαφηνιστεί. Έχει διαπιστωθεί ότι ορισμένες γενετικές βλάβες, όπως μεταλλαγές στο γονίδιο της πρεσενιλίνης και της απολιποπρωτεϊνης Ε, σχετίζονται με την πρώιμη έναρξη της νόσου.
Διάγνωση
Η διάγνωση της νόσου μπορεί να τεθεί με πάσα βεβαιότητα μόνο ιστολογικά, δηλαδή με την μετά θάνατον παθολογοανατομική εξέταση του εγκεφάλου που αναδεικνύει την ύπαρξη των παθολογικών πλακών αμυλοειδούς. Κλινικά η διάγνωση στηρίζεται στην τυπική εικόνα και την ταχεία νοητική έκπτωση του ασθενούς.
Θα πρέπει βεβαίως να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο κάποιας άλλης μορφής άνοιας, η οποία ενδεχομένως να είναι αντιμετωπίσιμη και αναστρέψιμη. Έτσι κρίνεται σκόπιμος ο απεικονιστικός έλεγχος με αξονική και μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου για τον αποκλεισμό αγγειακού τύπου άνοιας. Ασφαλώς πολύ χρήσιμες είναι οι διάφορες νευροψυχολογικές δοκιμασίες οι οποίες καθιστούν δυνατή την ακριβή περιγραφή της βαρύτητας και της σημασίας των νοητικών διαταραχών.
Σε ορισμένες περιπτώσεις κρίνεται σκόπιμη και η οσφυονωτιαία παρακέντηση (ΟΝΠ) για τον αποκλεισμό λοίμωξης του κεντρικού νευρικού συστήματος. Χρήσιμες πληροφορίες μπορεί τέλος να δώσει και το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (ΗΕΓ).
Αντιμετώπιση
Όπως και στις περισσότερες άνοιες, έτσι και στη νόσο Alzheimer δεν υφίσταται ουσιαστική θεραπεία με την έννοια της ίασης. Σκοπός της θεραπευτικής προσέγγισης των ασθενών με Alzheimer είναι η επιβράδυνση της εξελικτικής πορείας της νόσου και η κατά το δυνατόν μακρύτερη διατήρηση της αυτονομίας του ασθενούς. Η κατά το δυνατόν έγκαιρη διάγνωση της νόσου μπορεί να συνεισφέρει στην προσπάθεια αυτή. Πολύτιμη είναι η βοήθεια λογοθεραπευτών, εργοθεραπευτών, φυσιοθεραπευτών, κοινωνικών λειτουργών αλλά και των συγγενών προκειμένου οι ασθενείς να παραμείνουν όσο το δυνατόν περισσότερο λειτουργικοί και ανεξάρτητοι.
Επιπλέον υπάρχουν και δυνατότητες φαρμακευτικής παρέμβασης, πάντα με τη λογική της υποστήριξης και όχι της ίασης. Σκοπός δηλαδή της χορήγησης των εξειδικευμένων αυτών φαρμάκων είναι η επιβράδυνση της πορείας της νόσου, ή εάν είναι δυνατόν και η διακοπή της εξέλιξης της. Το θετικό αποτέλεσμα μιας τέτοιας προσπάθειας δεν είναι εξαρχής δεδομένο, αξίζει όμως σε κάθε περίπτωση να επιχειρηθεί.
Οι αναστολείς της ακετυλχολινεστεράσης, οι ανταγωνιστές των υποδοχέων ΝMDΑ, τα παράγωγα του φυτού Gingko και οι ανταγωνιστές ασβεστίου αποτελούν ουσίες με αποδεδειγμένη δραστικότητα που ολοένα και πιο πολύ χρησιμοποιούνται με καλά αποτελέσματα.
Η διαρκής επιστημονική έρευνα σχετικά με τα αίτια και την αντιμετώπιση της νόσου Alzheimer είναι σίγουρο ότι θα αποδώσει και άλλους καρπούς έτσι ώστε στο μέλλον οι δυνατότητες θεραπευτικής παρέμβασης να πολλαπλασιαστούν και να βελτιωθούν ως προς την αποτελεσματικότητα τους.
Πρόληψη - Συμβουλες
Θα πρέπει πάντα να έχουμε κατά νου ότι όπως και για τις περισσότερες περιπτώσεις άνοιας έτσι και για την άνοια Alzheimer δεν υπάρχει ουσιαστικά θεραπεία που να πετυχαίνει πλήρη ίαση.
Η χρήση ειδικών φαρμακευτικών σκευασμάτων και η εφαρμογή άλλων θεραπευτικών μεθόδων (εργοθεραπεία, φυσιοθεραπεία, λογοθεραπεία) μπορούν έως ένα βαθμό να επηρεάσουν θετικά την πορεία της νόσου και να βελτιώσουν την αυτονομία και την ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων ασθενών. Καθοριστικής σημασίας για την πορεία του ασθενούς είναι η έγκαιρη διάγνωση και η ολοκληρωμένη φροντίδα και υποστήριξη του.
